Ręka do góry, kto choć raz w życiu nie doświadczył zepsucia się lodówki lub pralki tuż po upływie okresu gwarancyjnego. Konia z rzędem temu, kto choć raz nie usłyszał “niestety, tego nie da się naprawić” lub odkrył, że koszt naprawy dorównuje cenie nowego sprzętu. I niestety, to nie jest przypadek.
Panie, to się nie opłaca!
Wiosenne porządki skłaniają nas do zadbania o sprzęty codziennego użytku, przygotowanie rowerów i sprzętu ogrodniczego do nowego sezonu i naprawienia tego, co niesprawne od miesięcy kurzyło się w piwnicy lub pawlaczu. Niestety, bardzo często okazuje się, że rzeczy psują się tuż po upływie okresu gwarancyjnego, na rynku brak części zamiennych, lub wręcz sprzęt jest zaprojektowany w sposób, który uniemożliwia naprawę. Bardzo często, koszty pozornie prostych napraw przyprawiają o zawrót głowy i skłaniają nas ku myśli, że już taniej byłoby kupić nową rzecz.
Niestety to nie przypadek. Koncerny produkujące elektronikę i sprzęt AGD nie zarabiają przecież na tym, że korzystamy z jednego telefonu komórkowego przez dekadę i nie wzbogacą się, jeśli samodzielnie będziemy wymieniać części w pralce, która z powodzeniem będzie nam służyć długie lata. W świecie napędzanym konsumpcją, ważne jest, by sprzedać dużo i sprzedawać często, coraz to nowe rzeczy. Wydawać by się mogło, że z postępem nauki i techniki, sprzęty domowego użytku powinny mieć coraz dłuższą żywotność, a projektowanie powinno uwzględniać zasady zrównoważonego rozwoju. Tymczasem raport przygotowany na zlecenie niemieckiej Federalnej Agencji Ochrony Środowiska wykazał, że sprzęty produkowane w ostatnich latach cieszą się znacznie krótszym czasem użytkowania, niż ich odpowiedniki sprzed dekady czy dwóch. W budzącej kontrowersje teorii o planowanym postarzaniu produktów może więc być sporo prawdy.
Zaplanowane zepsucie
Planowane postarzanie produktów to taktyka koncernów, której skutkiem jest skrócenie żywotności sprzętów i urządzeń. W jaki sposób? Ten proceder może mieć wiele wymiarów (na podstawie Ryś A., 2015):
- projektowanie w sposób gwarantujący krótką żywotność (przykładowo nylonowe pończochy)
- świadome i celowe wbudowywanie mechanizmów kończących żywotność sprzętu (np. drukarki)
- brak produkcji części zamiennych oraz zaprzestanie wsparcia technicznego dla starszych wersji oprogramowania
- projektowanie w sposób utrudniający naprawę – stosowanie specyficznych mechanizmów wymagających specjalistycznych narzędzi lub niepublikowanie specyfikacji technicznych
- ograniczenie liczby funkcji w tańszych wariantach produktów
- kreowanie potrzeb, dzięki którym rośnie popyt na najnowsze wersje sprzętów czy oprogramowania
Takie strategie produkcyjno-sprzedażowe przez długi czas pozostawały bezkarne, a potężna siła lobbyingowa koncernów produkujących sprzęty RTV i AGD uniemożliwiała zmianę prawa w kierunku, który wywierałby na producentach wzięcie większej odpowiedzialności za racjonalne i przyjazne trwałości oraz naprawie projektowanie. Ale dla nieetycznych praktyk nadchodzi kres.
Prawo do naprawy
Jesienią 2019 roku Komisja Europejska ratyfikowała przepisy, które od 2021 roku będą nakładały na producentów obowiązki, które w konsekwencji mają przedłużyć życie sprzętów RTV i AGD. Począwszy od projektowania, a na dostępności części zamiennych skończywszy. Konsekwentne egzekwowanie nowych przepisów ma na celu ograniczenie przedwczesnego psucia się sprzętów i zmniejszenie ilości trudnych w recyklingu elektroodpadów, które szerokim strumieniem zalewają świat.
A co z zepsutymi sprzętami, w których posiadaniu już jesteśmy? Spróbujmy je naprawić. Na całym świecie konsumenci zrzeszają się pod szyldem Repair Cafe w nieformalne grupy, by wspólnie naprawiać zawodny sprzęt. Kawiarenki Naprawcze cieszą się rosnącym zaufaniem i zainteresowaniem, dając nie tylko możliwość naprawienia sprzętu, ale również nauczenia się, jak przeprowadzić podstawowe naprawy. Najbliższą okazją do wspólnego naprawiania będzie Warszawska Kawiarenka Naprawczej organizowana przez Polskie Stowarzyszenie Zero Waste. Trzecia edycja tego popularnego wśród Warszawiaków wydarzenia odbędzie się już 7 marca w Centrum Kreatywności Targowa, przy ul. Targowej 56. Zatem do dzieła, w myśl zasady, że każdy z nas ma #PrawoDoNaprawy!
Źródła:
Ryś A., 2015 “Planowane postarzanie produktów – analiza zjawiska w kontekście prawodawstwa europejskiego” [w:] Handel Wewnętrzny 2015;6(359):142-151,
Artykuł Dlaczego rzeczy psują się tuż po upływie gwarancji? pochodzi z serwisu Ulica Ekologiczna.